Ey Bilişimciler Özenli Türkçe Kullanalım

Prof. Dr Tuncer Ören Bilim Bilmek‘teki “BiliÅŸimde Özenli Türkçe” yazısında bazı örnekler vererek biliÅŸim dünyasında özenli Türkçe kullanılması konusuna deÄŸinmiÅŸ. Bu örneklerden bazıları:

Hâlâ dizüstü bilgisayar yerine laptop kompüter veya daha kötüsü, kompütür sözcüğünü kullananlar var.

Donanım ve yazılım sözcükleri varken, konuÅŸmasında ya da yazısında hardware ve software’i kullananlara ne demeli?

İstemci/sunucu terimi varken niçin client/server kullanılsın?

Katı disk yerine hard disk terimini kullanmak kavramı daha belirgin yapmıyor.

Yorum: Kanaati acizanem ‘katı disk’ yerine ‘sabit disk‘ kullanmak kulaÄŸa daha hoÅŸ geliyor, ve bir çok yerde ‘sabit disk‘ ÅŸeklinde kullanıldığını gördüm.

Uzun süre fare diyemedik; mouse’u kullandık.

Fuzzy logic bulanık mantıktan başka bir anlam taşımıyor.

Etkileşimli sözcüğü varken interaktif (İng. interactive) sözcüğünün kullanılmasını kabullenmek çok güç.

E-posta hâlâ e-mail’in yerine geçemedi.

Yabancı dilden –çoÄŸunlukla Ä°ngilizce’den– dilimize yeni terimler kazandırmaya çalışırken yabancı dildeki kavramları yeteri kadar irdelemekte yarar var. Bunu iki ÅŸekilde yapabiliriz:

1. Ä°ngilizce’de kullanılan sözcük veya terim birden fazla kavramı belirtiyorsa, hangi kavrama karşılık aradığımızı saptamamız gerek. ÖrneÄŸin, Ä°ngilizce’de “run” sözcüğü, Redhouse veya Webster’de görüleceÄŸi gibi, Türkçede “koÅŸmak,” “iÅŸlemek” ve daha epey baÅŸka anlama gelir. Ama, bir saat (veya bir makine) koÅŸmaz; çalışır. Benzer ÅŸekilde bir yazılım bilgisayarda koÅŸturulmaz, çalıştırılır.
2. Ä°ngilizce’de kullanılan bir sözcük veya terim için Türkçede aklımıza ilk gelen bir karşılığı kullanmadan önce, Ä°ngilizce’de yakın anlamlı sözcük veya terimlerin kavram salkımlarını ve onların Türkçe karşılıklarını düşünmekte yarar var. Böylece terimlerin karşılıklarını, kavram kargaÅŸasına neden olmadan, tutarlı bir ÅŸekilde verme ÅŸansımızı arttırmış olabiliriz. Örnek olarak aÅŸağıdaki terimleri düşünebiliriz: back (geri), cancel (vazgeç), continue (devam), exit (çıkış), OK (onay, tamam) ve permission (olur).

Ä°ngilizce’deki bir terimin Türkçe karşılığını bulurken, bazen baÅŸka bir dildeki, örneÄŸin Fransızca’daki karşılığını da düşünmemiz, daha uygun bir terim bulmamızda yardımcı olabilir. “Wizard”ın karşılığı olarak “sihirbaz” sözcüğü yerine, Fransızcası olan “assistant”ın karşılığı olan “yardımcı”yı seçmek gibi.

Yorum: “wizard” yerine “sihirbaz” genel kabul görmüş gibi görünüyor ve bence “sihirbaz” daha isabetli bir tercih…

Elektron, telefon, Ä°nternet örneklerinde olduÄŸu gibi bazı yabancı terimler dilimize aynen veya küçük deÄŸiÅŸikliklerle alınabilir. Ama kurallara ve Türk beÄŸenisine uyan Türkçe bir karşılık dilimizi daha da zenginleÅŸtirir; “software agent” için “yazılım ajanı” yerine “yazılım etmeni”nin seçilmesi gibi.

Yorum: Elektron, telefon, internet, elektrik, elektronik, televizyon, radyo hepsi Türkçe’de yer alan kelimeler… “software” yerine yazılım da kabul gördü; “ajan” kelimesi Türkçe’de kabul görmüş kelime ve bence “software agent” için “yazılım ajanı” demenin hiç bir sakıncası yok; zaten bu terim teknik bir terim… Hem sonra “etmen” ne demek?

Kendi kültürlerine saygı duymayanlar başkalarından saygı beklemek haklarını yitirmiş olurlar. Dilimize özen, benliğimize duyduğumuz saygının bir göstergesidir. 21. yüzyılın ilk çeyreğinde bilişim dilimizin zengin bir Türkçe olmasını istiyorsak, şimdiden özenli bir Türkçe kullanmaya başlamalıyız. Bilişimci olabilecek kadar yetenekli olan kişilerin bu özeni gösterebileceklerine inanıyorum.

Evet bizler de Tuncer Ören Hocamız‘ın sesine kulak verelim; ey biliÅŸimciler özenli Türkçe kullanalım.

>>>
[Bilim Bilmek] Bilişimde Özenli Türkçe
[University of Ottawa] Dr. Tuncer Ören